Türkiye Cumhuriyeti tarihinin buyruk komuta zinciri içinde gerçekleştirilen son askeri darbesi 12 Eylül; idam, makûs muamele ve insan hakları ihlalleriyle zihinlerdeki yerini koruyor.
TRT Radyosu’nda 12 Eylül sabahı İstiklal Marşı’nın akabinde çalınan Harbiye Marşı ve periyodun Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan imzalı Ulusal Güvenlik Kurulu “bir numaralı” bildirisinin okunmasıyla, demokrasiye vurulan darbe resmen duyuru edilmiş oldu.
ÜZERİNDEN TAM 40 YIL GEÇTİ
12 Eylül karanlığına giden sürecin hazırlıkları Haziran 1980’den itibaren Genelkurmay Başkanlığı Karargahı’nda yapılmaya başlandı.
Kod ismi “Bayrak Harekatı” olarak belirlenen darbe planının uygulanması için ordu kumandanlarına 11 Temmuz saat 04.00’te harekete geçilmesi buyruğu verildi. Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz’da güvenoyu almasıyla darbeciler bu planı erteledi.
Tarihler 12 Eylül’ü gösterdiğinde plan, birebir isimle sabaha karşı uygulandı ve darbeciler ülke idaresine el koydu. Emir-komuta zinciri içinde gerçekleştirilen bu darbe, 27 Mayıs 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının akabinde Silahlı Kuvvetlerin idareye üçüncü sefer açık müdahalesi olarak tarihteki yerini aldı.
TBMM LAĞVEDİLDİ
Darbeciler Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan, Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Kumandanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşan Ulusal Güvenlik Kurulu, bütün yetkileri ele aldı.
Anayasayı uygulamadan kaldıran darbeciler, akabinde TBMM’yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti.
SİYASİ PARTİLER KAPATILDI
Ülke genelinde sıkıyönetim duyuru edildikten sonra sivil toplum kuruluşlarını maksat alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetlerini durdurdu.
Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy’a, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne göndererek siyasi yasaklar getirdi.
“ASMAYALIM DA BESLEYELİM Mİ”
Ülkeye karanlık günler yaşatan darbeciler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarının da mimarı oldu.
Darbeden sonra birinci idamlar, 9 Ekim 1980’de gerçekleşti. Sol görüşlü Necdet Adalı, akabinde ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren, 19 Mart 1980’de idama mahkum edildi.
Darbeci Kenan Cihan’ın 17 yaşında astırdığı Erdal Eren için söylediği “Asmayalım da besleyelim mi?” kelamı ise hafızalardaki yerini koruyor.
Eren’in idam kararı, Yargıtay tarafından iki sefer iptal edilmesine karşın, Ulusal Güvenlik Konseyince onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde infaz edildi.
7 BİNDEN FAZLA KİŞİ İÇİN İDAM İSTENDİ
Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi için de idam cezası istendi.
517 kişinin “ölüm cezasına” çarptırıldığı süreçte, 50 kişi idam edildi. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından 14 bin kişinin çıkarıldığı bu devirde, yaklaşık 100 bin kişi “örgüt üyesi olma” kabahatinden yargılandı, 30 bin kişi ise “sakıncalı” olduğu argümanıyla işlerinden edildi.
KÜLTÜR-SANAT HAYATI AMAÇ ALINDI
Kültür ve sanat hayatının da gaye alındığı bu devirde, yaklaşık bin sinema tekrar sakıncalı bulunduğu için yasaklandı, 4 bine yakın öğretmen ve yüzlerce üniversite görevlisinin işine son verildi. Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan mahpus cezaları istendi.
İnsanlık onurunu hiçe sayan uygulamaların mimarları kelamda Ulusal Güvenlik Kurulu üyesi darbeci generallerin belirlediği Müracaat Meclisi’nin hazırladığı anayasa, 1982’de “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik “evet” oyu aldı.
Darbenin baş aktörü Cihan ve öbür darbecilerin ömür uzunluğu yargılanmasını engelleyen “geçici 15’inci madde” de darbe anayasasına dahil edilmişti.
DARBECİLERE DAVA
“Milli Güvenlik Kurulu üyelerinin yargılanamayacağı”na dair anayasanın süreksiz 15’inci hususu, 12 Eylül 2010’daki referandumun akabinde kaldırıldı.
Akabinde Türkiye’nin dört bir tarafından, darbenin sorumluları ile bu bireylerin buyruk ve talimatlarını uygulayanlar hakkında hata duyuruları yapıldı. O devir hayatta olan Cihan ile eski Hava Kuvvetleri Kumandanı Tahsin Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma başlatıldı.
Cihan ve Şahinkaya hakkında hazırlanan iddianamenin Ankara 12’nci Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012’de kabul edilmesiyle, Türkiye tarihinde birinci kere bir darbenin sorumluları yargı önüne çıkarıldı. İki darbeci, ”Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını yahut bir kısmını değiştirmeye yahut ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya yahut misyonunu yapmasına pürüz olmaya cebren teşebbüs etmek” ile suçlandı.
SUÇLAMALAR REDDEDİLDİ
Devam eden davada, Ankara 12’nci Ağır Ceza Duruşması maddeyle kapatılınca belge Ankara 10’uncu Ağır Ceza Duruşmasına devredildi. Duruşma, 18 Haziran 2014’te Cihan ve Şahinkaya’yı, 1979’da verdikleri muhtırayla “anayasa ve TBMM’yi ortadan kaldırmaya ve misyonunu yapmasını engellemeye teşebbüs”, 1980’de de cebren “anayasayı tağyir, tebdil yahut ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM’yi ıskat ve cebren men” cürmünden ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezasına çarptırdı.
Duruşma, takdiri indirimle cezayı müebbet mahpusa çevirdi.
Cihan ve Şahinkaya hakkında, Askeri Ceza Kanunu’nun “askeri rütbelerin sökülmesi”ne ait 30’uncu unsurunun de uygulanmasına karar verildi.
DAVA DÜŞÜRÜLDÜ
Kararın akabinde ise sanık avukatları, kararı temyiz etti.
Evrak Yargıtay’dayken Cihan, 10 Mayıs 2015’te 98 yaşında, Şahinkaya ise 9 Temmuz 2015’te 90 yaşında hayatını kaybetti.
Yargıtay 16’ncı Ceza Dairesi, temyiz incelemesinde, sanıkların vefatları nedeniyle davanın düşürülmesine karar verdi.
İKİNCİ BOZMA KARARI
Belgeyi yine görüşen lokal duruşma, karara uyarak düşme kararı verdi ve evrak tekrar Yargıtay 16’ncı Ceza Dairesi’ne geldi.
Daire, mahallî duruşmanın kararını bu sefer de adap tarafından bozdu. Bozma kararında, mahallî duruşmanın münasebetinde lehe olan kanunun 765 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) kararları olduğu belirtilmesine rağmen, karar fıkrasında 5237 sayılı TCK ve Ceza Muhakemesi Kanunu kararları uyarınca karar verilmesi suretiyle münasebet ile karar ortasında karışıklığa neden olunmasının kanuna karşıt olduğu belirtildi.
Ceza dairesinin bozma kararına uyan duruşma, Cihan ve Şahinkaya hakkındaki kamu davasının mevt nedeniyle “ortadan kaldırılmasına” karar verdi.
Yargıtay 16’ncı Ceza Dairesi’nin sanıklar hakkında verilen kararı yordam istikametinden bozmasının akabinde 12 Mayıs 2019’da tekrar yargılama yapan Ankara 10’uncu Ağır Ceza Duruşması, bu sefer Cihan ile Şahinkaya hakkında “kamu davasının ortadan kaldırılmasına” karar verdi.
Ayrıyeten Cihan ve Şahinkaya’nın mal varlıklarına el konulması ve sanıkların TSK’den çıkarılması ile rütbelerinin geri alınmasına yer olmadığına hükmedildi.
Ensonhaber
