Koronavirüs salgınıyla birlikte çabucak hepimiz salgın ne demekmiş, bir fikir sahibi olduk.
Son pandemi, gezegeni neredeyse zirveden tırnağa değiştirdi, değiştirmeye de devam ediyor.
Daha evvel görülmedik pek çok şey, artık günlük hayatın bir modülü. Aslında eski çağlarda da daima bu türlü olmuş. Antik çağın çabucak her pandemisi, ülkeler üzerinde büyük değişikliklere yol açmış.
PANDEMİ SÖZÜNÜN KÖKENİ VE MANASI
Pandemi, Eski Yunanca’da tüm manasına gelen “pan” ile beşerler manasına gelen “demos” sözlerinden türetilmiş bir tabir. Bir hastalığın “pandemi” olarak nitelendirilebilmesi aşikâr kriterlere bağlı. Dünya Sıhhat Örgütü’nün tanımlamasına nazaran “Nüfusun daha evvel maruz kalmadığı bir hastalığın ortaya çıkması, hastalığa sebep olan etmenin insanlara bulaşması ve tehlikeli bir hastalığa yol açması, hastalık etmeninin beşerler ortasında kolay kolay ve devamlı olarak yayılması.” halinde bu durum pandemi olarak tarifleniyor.
PAGAN TOPLUMLAR “PANDEMİ TANRILARI” İCAT ETMİŞTİ
Eski çağlardan bu yana da insanlık çok sayıda salgın görmüş, büyük bedeller ödemiş. Antik periyotlarda görülen salgın hastalıklar, milletlerin inanç kaynaklarında da kendisine yer bulmuştu. Putperest toplumlarda “pek çok şeyin tanrısı” üzere “salgın hastalıklar tanrısı” da bulunuyordu. Antik Yunan’da Apollon, müzik ve sanat ilahı olarak tanınmasının yanında salgın hastalıkların da yaradanı kabul ediliyordu.
Eski Çin toplumlarında Wen Shen, Mısır’da Reseph, Roma’da Vejovis, Aztekler’de Xipe Totek, Moğollar’da Bogoma da tekrar salgınların ilahlarıydı. MÖ 2000 yıllarında yazıldığı varsayım edilen Gılgamış Destanı’nda da “Senin yaptığın bu tufan yerine veba yaradanı kalkıp insanlara bulaşsaydı daha iyiydi” sözü geçmekteydi.
HİTİT HÜKÜMDARI MURŞİLİ: “SALGINLAR, KENDİELİMİZLE İŞLEDİĞİMİZ GÜNAHLARDAN DOLAYI”
Stratejik Fikir Enstitüsü analistlerinden Sinan Tavukçu’nun “Salgın Hastalıkların Tetiklediği Dünya Tarihindeki Güç ve Sistem Değişiklikleri” başlıklı makalesinde, pandeminin antik çağlardan bu yana yol açtığı tahribat anlatılıyor. Veba hakkında kayıtlara geçen birinci bilgi, MÖ 14’üncü yüzyılda Hitit uygarlığında görülüyor.
Hitit tabletlerinde, salgının 20 yıl boyunca devam ettiği, vebayı Hitit ordusunun Babil seferinden dönerken beraberinde getirdiği, hatta Kral I. Şuppililuma’nın da vebadan öldüğü, tahta geçen hükümdarın küçük oğlu II. Murşili’nin devrinde de çok sayıda can kaybı yaşandığı belirtiliyordu. Hitit Hükümdarı II. Murşili’nin,“Salgın hastalıklar, insanların kendi elleriyle işledikleri günahlar yüzünden ilahlar tarafından cezalandırılmasının bir sonucu. Ben günah işlemedim ancak babam işlemişti. Bu türlü oluyor, babasının günahı oğluna geçiyor.” halindeki kelamları bir tablete kazınmıştı.
İKİ ROMA İMPARATORU PANDEMİDEN ÖLMÜŞTÜ
Eski Yunan’da sık sık salgın hastalıklar görülüyordu. MÖ 430’lu yıllarda, dünya nüfusunun 150 milyon olduğu kestirim edildiği bir periyotta ortaya çıkan “Atina Vebası”, 100 bine yakın insanın vefatına yol açmıştı.Salgın, Atina ve Sparta ortasında dar bir alanda devam eden Peloponez Savaşı’nın ikinci yılında başlamış ve tam beş yıl sürmüştü. Antik Yunan’ın ardılı Roma İmparatorluğu periyodunda de salgın hastalıklar büyük yıkımlara yol açmıştı. Kayıtlara “Antonine Vebası” olarak geçen pandemi nedeniyle MS 165-180 yılları ortasında Küçük Asya, Mısır, Yunanistan ve İtalya’da 5 milyon civarında insan ölmüştü. İmparatorluk ordusunun üçte birinin, nüfusunun ise yüzde 30’unun yitirildiği salgında, Roma İmparatorları Lucius Verus ve Marcus Aurelius Antoninus da hayatını kaybetmişti.
Kimi tarihçiler, bu salgının, Roma İmparatorluğu’nun yıkımına giden süreçte değerli bir tesiri olduğu görüşünü de lisana getirmişti. Hastalığın Roma ordusunun büyük bir kısmını yok etmesinen ötürü imparatorluk, 100 yıl kadar “barbar” diye isimlendirilen Frank, Hun, Vandal ve Germen kavimlerin saldırısına uğramıştı. Mağlubiyetler, devlet içinde iktidar savaşlarını ve iç çatışmaları tetiklemişti. Kaos ortamında, Romalı pagan yöneticilerin yeni bir din olan Hıristiyanlık inananlarına ağır azaplar yapması toplumsal barışı bozmuş, bu durum da kargaşayı daima hale getirmişti. Pandeminin bir tesiri de oluşan reaksiyonlarla Hıristiyan nüfusun süratle büyümesiydi. İmparator Commodus 180 yılında, imparatorluğu başka kavimlerin saldırısından korumak için Cermen (Gotlar) kabileleri ile askeri iş birliği muahedesi yapmak zorunda kalacak ve vakit içerisinde imparatorluk Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu ismiyle anılacaktı.
YİRMİ YIL SÜREN “KIBRISLI VEBASI” TARIMI ÇÖKERTMİŞTİ
İsmini, Kartaca piskoposu St. Cyprian’dan alan Cyprian (Kıbrıslı) Vebası’nın MS 250-270 yılları ortasında yaklaşık bir milyon cana malolduğu kayıtlara geçmişti. Pandemi o kadar amansızdı ki kimi günler 5 bin kişi hayatını kaybediyordu. Etiyopya’da patlak veren salgın, kısa müddette Roma, Yunanistan ve Suriye’ye de yayılmıştı. Hem komşu ülkelerin atakları hem de büyük kentlerde tedavi imkanlarının daha gelişmiş olmasından ötürü, kırsal kesim nüfus köyleri terk etmiş, bu da tarım üretiminin çökmesine neden olmuştu.
Gerisinden gelen kuraklık, sel ve kıtlık felaketleri ise yeni can kayıplarına yol açmıştı. Bu ortada, Hıristiyan kiliselerinin hasta ve cenaze hizmetlerindeki üstün uğraşı, yeni dine olan ilgiyi arttırmış, taraftarları giderek çoğalmıştı. Bu gelişmeler sonucunda, siyasi gücünü esasen Cermenler’le paylaşmak zorunda kalan Roma İmparatorluğu, salgını takiben emsal bir paylaşımı Kilise lehine de yaşamıştı. Süreç, Hıristiyanlığın resmi devlet dini haline gelmesi ve Doğu Roma İmparatorluğu’nun (Bizans İmparatorluğu) kurulmasına yol açacaktı.
İSTANBUL’DA MEZAR YERİ KALMAMIŞ, CESETLER BOĞAZ’A ATILMIŞTI
İstanbul’un “Konstantinopolis” olduğu devirde yaşanan veba salgını, kenti bir baştan bir başa cesetlerle doldurmuştu. MS 541, 542 yılları ortasında yaşanan veba ismini, kendisi de hastalıktan etkilenen ancak hayatta kalan Bizans İmparatoru Justinian’dan alarak “Justinian Vebası” olarak anılmıştı. Kimi tarihçilerin, 25 milyonu aşkın insanın vefatına yol açtığını iddia ettikleri salgın, İstanbul’da günde bazen 10 bin kişinin vefatına neden oluyordu.
Periyot tarihçilerinin yazdığına nazaran, ölülerin gömülmesine yer olmadığı için cesetler açıkta istifleniyor, kent ceset kokusundan geçilmiyordu. Hatta, gömülecek yer sorunu nedeniyle meyyit vücutlar Boğaz’a atılıyordu. Pandeminin yeni varyantları 200 yıla yakın devam edecek, Bizans İmparatorluğu giderek zayıflayacak, böylelikle 630’lardan itibaren Müslümanların Yakın Doğu ve Afrika’daki Bizans eyaletlerini ele geçirmesini kolaylaştıracaktı.
PANDEMİLER MİLLETLERARASI SİSTEMDE KIRILMALARA YOL AÇIYOR
Lefke Avrupa Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Memleketler arası İlgiler Bölümü’nden Doç. Dr. Ebru Oğurlu da salgın hastalıkların dünya sistemini değiştiren derinden tesirlerini ele aldığı “Tarih Boyunca Pandemiler ve Milletlerarası Sisteme Etkileri” isimli makalesinde, misal değerlendirmelerde bulunuyor.
Oğurlu makalesinde, “Salgın hastalıklar tarihi değişimlerin ve gelişmelerin değerli bir modülüdür. Toplumsal, toplumsal ve siyasi gelişmeleri önemli bir formda etkileyerek hem ulusal kamu siyasetlerinde hem de memleketler arası sistemde kırılmaları beraberinde getirmiştir.” sözlerine yer veriyor.
Ensonhaber
