Teknoloji Tarihi – 9.Bölüm: “10 Ekim 1959 tarihinde fırlatılan birinci Türk füzesi”
“Dünyanın birinci yapay uydusu Sputnik’in uzaya gönderilmesinden 2 yıl sonra; bir küme lise öğrencisi, Türkiye’de daha evvel eşi gibisi görülmemiş bir işe imza atarak Bandırma Füze Kulübü’nü kurdu ve birinci füze denemeleri başladı. Pekala ya sonrası…”
SSCB tarafından 4 Ekim 1957’de fırlatılan ve yörüngeye yerleştirilen Sputnik-1 uydusu birebir vakitte birinci yapay uyduydu. Sputnik 1’in uzaya gönderilmesi soğuk savaş yıllarında gerçekleşti ve muhteşem güçler ortasında yeni bir rekabet olan uzay yarışını da başlatmış oldu.
O periyotta uzaya birinci kere bir yapay uydunun gönderilmesi, bilhassa uzaya meraklı gençler ortasında büyük bir heyecana neden oldu.
Yıl 1959… Sputnik 1 uydusunun uzaya gönderilmesinden 2 sene sonrası… Bandırma’da yıllardır uzayla ilgilenen bir küme lise öğrencisi, Sputnik’ten ilham alarak o devirlerde eşi gibisi görülmemiş bir iş yaptı ve Bandırma Füze Kulübü’nü kurdu.
Güngör Gezer, Artuğ Sayıner, Osman Caran, Atilla Yedikardeşler ve Adnan Zambak isimli beş gencin kurduğu füze kulübü, her ne kadar insanların alaycı tutumlarına maruz kalsa da gençler kendilerini daima geliştirerek füze tasarlayabilecek pozisyona geldi.
Bir mühlet sonra Bandırma Füze Kulübü, liseden ayrılarak “Bandırma Havacılık ve Uzay Araştırma Derneği” ismiyle resmiyet kazandı.
10 EKİM 1959: BIRINCI FÜZE HAZIR
Liseli gençler, 10 Ekim 1959 tarihinde bütün tenkitlere rağmen 1 metre uzunluğunda, 10 santimetre çapında ve üç kilo tartısındaki Bernark tipi bir füze geliştirmeyi başardı.
Büyük umutlarla tasarlanan füze, ne yazık ki birinci denemede 40 metre yükseldikten sonra denize çakıldı. Akabinde tıpkı yıl içinde ikinci bir deneme daha gerçekleşti lakin bu deneme de başarısız oldu.
Gençlerin başarısız denemelerinin akabinde basında küçümseyici haberler yer aldı. O devirde Cumhuriyet gazetesi muharriri olan Cevat Fehmi Başkurt, 10 Şubat 1960 tarihli yazısında gençlerin başarısız olmasını şu tabirlerle kaleme aldı:
“Gençler darılmasınlar. Bizlere biraz hak versinler. Onlar diğer dünyalarda yaşıyorlar. Halbuki biz, daha bu dünyadaki problemlerimizi halledemedik. Durun bakalım. Parti hengameleri bitsin. Cezayir sıkıntısı sona ersin. Kıbrıs’ta cumhuriyet duyuru edilsin. Seçimler yapılsın. Kongreler tamamlansın. Şüphesiz füzelere de sıra gelir.”
Gazetelerin yanı sıra beşerler da liseli gençlerle dalga geçmeye başladı. Lakin gençler, tüm tenkitleri bir kenara bırakarak çalışmalarına devam etti.
ŞUBAT 1960: YENİ FÜZE FIRLATMA İÇİN HAZIR
1960 yılının Şubat ayında üçüncü denemelerini yapan liseli gençler, iki kademeli ve otomatik ateşleme sistemine sahip, 10 santimetre çapında ve 1.5 metre uzunluğundaki füzeyi 750 metre yüksekliğe fırlatmayı başardı.
Türkiye’deki gençlerin başarısı Avrupa basınının da ilgisini çeker. Füze takımının isimleri Amerika, Hollanda ve İtalya’da uzay çalışmaları ile ilgili mecmualarda sık sık geçmeye başlar.
Ülkelerini yurt dışında temsil etmenin gururunu yaşayan gençler, kulübün adını “Bandırma Havacılık ve Astronomi Roket Kulübü (BHARK)” olarak değiştirir.
Muvaffakiyetler geldikçe derneğe üniversiteliler, uzmanlar, akademisyenler katılır. O devirde derneğe katılanlardan biri de İTÜ Makine Mühendisliği’nde misyon yapan akademisyen Kirkor Divarcı’dır. Divarcı’nın hayali; kendi tasarladığı Marmara-1 isimli roketi fırlatmaktır.
Kulübün projesinin İTÜ tarafından onaylanmasının akabinde Türk Silahlı Kuvvetleri ile temasa geçilir. Ordunun da takviyesini alan Kirkor, takımıyla birlikte gece gündüz çalışır ve 30 Ağustos 1962’de yani Zafer Bayramı’nda roketi fırlatmaya karar verir.
30 Ağustos 1962 tarihi geldiğinde, üzerinde Türk bayrağı olan, 1 metre 33 santimetrelik ve 1.5 kilogramlık birinci Türk füzesi Marmara-1 gökyüzünde süzülmeye başlar…
920 metre yüksekliğe çıkan füze, birtakım teknik aksaklıklar ve şanssızlıklara karşın, gökyüzünü zorlayan “ilk gerçek füzemiz” olarak tarihe ismini yazdırmayı başarır.
Cumhuriyet gazetesi muharriri Hamdi Varoğlu, 2 Eylül 1962 tarihli yazısında, gençlerin bu büyük başarılarına yapılan alaycı tenkitlere ve ilgisizliğe şu satırlarıyla karşı çıkar: “El alem gökleri fethetti, fezada dolaşmadık bucak bırakmadı, yakında Merih’e Ay’a, sonra tahminen öteki yıldızlara, sabah kahvesine masraf üzere seyahat tertip edecek.
Biz beri tarafta, bu işi merak edip sırrını keşfetmeye çalışan gençlerimize ilgi yerine uçak mezarlığı gösteriyoruz. Asıl utanç verici öbür bir şey daha var: Bandırmalı gençlere en çok yardım eden Amerika Füze Kulübü imiş. İlgi yok, yardım yok, lakin el birliği ile işin alayındayız. Hezarfen Ahmet Efendi’den bu yana bir arpa uzunluğu yol alamamışız diyeceğim geliyor.”
GERİSİ GELDİ: MARMARA 2 – 3 – 4 ROKETLERİ
Bu olumlu ve güç verici yazılardan kuvvet alan Bandırma Füze Kulübü üyeleri 3 Eylül 1962’de yeni bir denemeyle ‘MARMARA 2’ roketini fırlatırlar. Gliserin ve asfalt karışımı sıvı bir yakıt kullanılan roket beş metrelik bir duman katmanının ortasından göğe yanlışsız fırlar ve beş saniye içinde bulutlar ortasında kaybolur.
Roket öylesine başarılı bir ve süratli kalkış yapmıştır ki, üç yüz metre ortayla kurulan rasat kuleleri bile düzgün bir müşahede yapamaz.
13 metre uzunluğunda, altı metre çapında ve 5,50 kilogram yükündeki ‘MARMARA 2’ roketi bütün aramalara karşın bulunamaz.
Fırlatılışta bulunan gözlemciler, roketin 15 kilometreden fazla yol aldığını iddia ederler. Bu başarılı fırlatış gazetelerde övgü dolu haberlere mevzu olurken, tıpkı vakitte Bandırma Füze Kulübü’ne amatörler ortası füze müsabakasında dünya üçüncülüğünü kazandırır.
MARMARA 4 İLE 5 KİLOMETRE YÜKSEKLİĞE ULAŞILDI
Takım artık neredeyse her hafta yeni bir atış denemesi yapmaktadır. Marmara-2’yi, Hürriyet-1 ve Hürriyet-2 füzeleri izler. Marmara-3 denemesinde füze havalanamaz. Uzun bir ortadan sonra gelen bu başarısız sonuç, grubun canını sıksa da şevkini kırmaz.
Grup daha da hırslanarak, Marmara-4’ü yapar. Büyük bir fiyasko olan Marmara-3’ün bilakis, Marmara-4 tam 5 bin 415 metre yükseğe çıkarak harikulade bir muvaffakiyet sağlar
Takım, bu muvaffakiyetinden ötürü Hava Üs Kumandanı Albay Halim Menteş tarafından tebrik edilir. Periyodun Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in ise gruba bildirisi şöyledir: “Sizi yolunuzdan döndürmek isteyen şahıslar bulunacaktır. Onlara içinizdeki, Türk milletine has, yapılmayacak üzere görünen şeyleri yaptıracak olan imanınızla yanıt veriniz.”
FÜZE KULÜBÜ DAĞILMA SÜRECİNE GİRDİ
Bu muvaffakiyetler, Türkiye’nin gelişmesini istemeyenleri rahatsız etmiş olacak ki, bir anda takviyeler çekilmeye, her şey tepetaklak olmaya başlar.
Birinci evvel 60’lı yılların gergin siyasi ortamından nasibini alan gençler, 1966 yılında ABD Haberler Merkezi tarafından armağan edilen X-35 uçağını havacılık standında stantlar. Lakin gazeteciler, gençleri ABD propagandası yapmakla kabahatler.
Bu da yetmezmiş üzere, takımın beyni olan Kirkor Divarcı’nın meskeninde bilinmeyen bir sebeple yangın çıkar ve projelere dair tüm yazılı dokümanlar, planlar mesken ile birlikte kül olur. Hadise için şanssızlık denir ve üzerine hiç gidilmez.
Tüm emekleri boşa giden Divarcı, adeta hayata küser ve bir daha yeni proje yapmama kararı alır.
Kısıtlı imkanlarına, tüm alaycı tenkitlere karşın, uzay konusunda büyük işler yapan, Amerika, Almanya, Rusya ile yarışan takımdan geriye yalnızca birkaç gazete kupürü ve hayata küsen Kirkor Divarcı’nın unutulan öyküsü kalır…
Teknoloji Tarihi’nin öbür kısımlarına aşağıdaki irtibattan ulaşabilirsiniz. Bir sonraki Teknoloji Tarihi seyahatimizde görüşmek üzere. Hoşçakalın.
- TEKNOLOJİ TARİHİ TÜM KISIMLAR
Instagram:
Ensonhaber
