Türkiye Cumhuriyeti tarihinin buyruk komuta zinciri içinde gerçekleştirilen son askeri darbesi 12 Eylül, idam, makûs muamele ve insan hakları ihlalleriyle zihinlerdeki yerini koruyor.
41. yılında 12 Eylül Darbesi’nin nasıl planlandığı, nerede ve nasıl gerçekleştiği, neler yaşandığı tekrar merak ediliyor.
12 Eylül Darbesi nedir, bugün neler oldu? sorusu vatandaşların gündeminde… İşte 12 Eylül sabahından itibaren o gün yaşananlar…
12 EYLÜL DARBESİ 1980 DARBESİ
TRT Radyosunda 12 Eylül sabahı İstiklal Marşı’nın akabinde çalınan Harbiye Marşı ve periyodun Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren imzalı Milli Güvenlik Konseyi “bir numaralı” bildirisinin okunmasıyla, demokrasiye vurulan darbe resmen ilan edilmiş oldu.
KOD İSMİ: BAYRAK HAREKATI
12 Eylül karanlığına giden sürecin hazırlıkları Haziran 1980’den itibaren Genelkurmay Başkanlığı Karargahı’nda yapılmaya başlandı. Kod ismi “Bayrak Harekatı” olarak belirlenen darbe planının uygulanması için ordu kumandanlarına 11 Temmuz saat 04.00’te harekete geçilmesi buyruğu verildi.
Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz’da güvenoyu almasıyla darbeciler bu planı erteledi.
Tarihler 12 Eylül’ü gösterdiğinde plan, birebir isimle sabaha karşı uygulandı ve darbeciler ülke idaresine el koydu.
Emir-komuta zinciri içinde gerçekleştirilen bu darbe, 27 Mayıs 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının akabinde Silahlı Kuvvetlerin idareye üçüncü defa açık müdahalesi olarak tarihteki yerini aldı.
MECLİS LAĞVEDİLDİ
Darbeciler Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan, Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Kumandanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşan Ulusal Güvenlik Kurulu, bütün yetkileri ele aldı.
Anayasayı uygulamadan kaldıran darbeciler, akabinde TBMM’yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti.
Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten sonra sivil toplum kuruluşlarını maksat alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetlerini durdurdu.
Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy’a, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne göndererek siyasi yasaklar getirdi.
“ASMAYALIM DA BESLEYELİM Mİ”
Ülkeye karanlık günler yaşatan darbeciler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarının da mimarı oldu.
Darbeden sonra birinci idamlar, 9 Ekim 1980’de gerçekleşti. Sol görüşlü Necdet Adalı, akabinde ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi.
Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren, 19 Mart 1980’de idama mahkum edildi.
Darbeci Kenan Cihan’ın 17 yaşında astırdığı Erdal Eren için söylediği “Asmayalım da besleyelim mi?” kelamı ise hafızalardaki yerini koruyor.
Eren’in idam kararı, Yargıtay tarafından iki defa iptal edilmesine karşın, Ulusal Güvenlik Konseyince onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde infaz edildi.
MAHPUS VE VEFAT CEZALARI
Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi için de idam cezası istendi. 517 kişinin “ölüm cezasına” çarptırıldığı süreçte, 50 kişi idam edildi.
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından 14 bin kişinin çıkarıldığı bu periyotta, yaklaşık 100 bin kişi “örgüt üyesi olma” hatasından yargılandı, 30 bin kişi ise “sakıncalı” olduğu savıyla işlerinden edildi.
Kültür ve sanat hayatının da gaye alındığı bu periyotta, yaklaşık bin sinema yeniden sakıncalı bulunduğu için yasaklandı, 4 bine yakın öğretmen ve yüzlerce üniversite görevlisinin işine son verildi. Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan mahpus cezaları istendi.
82 ANAYASASI
İnsanlık onurunu hiçe sayan uygulamaların mimarları kelamda Ulusal Güvenlik Kurulu üyesi darbeci generallerin belirlediği İstişare Meclisinin hazırladığı anayasa, 1982’de “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik “evet” oyu aldı.
Darbenin baş aktörü Cihan ve başka darbecilerin ömür uzunluğu yargılanmasını engelleyen “geçici 15’inci madde” de darbe anayasasına dahil edilmişti.
DARBECİLER HAKKINDA DAVA
“Milli Güvenlik Kurulu üyelerinin yargılanamayacağı”na dair anayasanın süreksiz 15’inci unsuru, 12 Eylül 2010’daki referandumun akabinde kaldırıldı.
Akabinde Türkiye’nin dört bir tarafından, darbenin sorumluları ile bu şahısların buyruk ve talimatlarını uygulayanlar hakkında hata duyuruları yapıldı.
O periyot hayatta olan Cihan ile eski Hava Kuvvetleri Kumandanı Tahsin Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma başlatıldı.
YARGI SÜRECİ
Cihan ve Şahinkaya hakkında hazırlanan iddianamenin Ankara 12’nci Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012’de kabul edilmesiyle, Türkiye tarihinde birinci kere bir darbenin sorumluları yargı önüne çıkarıldı.
İki darbeci, ”Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını yahut bir kısmını değiştirmeye yahut ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya yahut vazifesini yapmasına mahzur olmaya cebren teşebbüs etmek” ile suçlandı.
Devam eden davada, Ankara 12’nci Ağır Ceza Mahkemesi kanunla kapatılınca evrak Ankara 10’uncu Ağır Ceza Mahkemesine devredildi.
AĞIRLAŞTIRILMIŞ MÜEBBET VERİLDİ
Mahkeme, 18 Haziran 2014’te Cihan ve Şahinkaya’yı, 1979’da verdikleri muhtırayla “anayasa ve TBMM’yi ortadan kaldırmaya ve misyonunu yapmasını engellemeye teşebbüs”, 1980’de de cebren “anayasayı tağyir, tebdil yahut ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM’yi ıskat ve cebren men” kabahatinden ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezasına çarptırdı.
Mahkeme, takdiri indirimle cezayı müebbet mahpusa çevirdi.
RÜTBELERİ SÖKÜLDÜ
Cihan ve Şahinkaya hakkında, Askeri Ceza Kanunu’nun “askeri rütbelerin sökülmesi”ne ait 30’uncu hususunun de uygulanmasına karar verildi.
Kararın akabinde sanık avukatları, kararı temyiz etti. Evrak Yargıtaydayken Cihan, 10 Mayıs 2015’te 98 yaşında, Şahinkaya ise 9 Temmuz 2015’te 90 yaşında öldü.
Yargıtay 16’ncı Ceza Dairesi, temyiz incelemesinde, sanıkların vefatları nedeniyle davanın düşürülmesine karar verdi.
YARGITAYIN İKİNCİ BOZMA KARARI
Belgeyi yine görüşen lokal mahkeme, karara uyarak düşme kararı verdi ve evrak tekrar Yargıtay 16’ncı Ceza Dairesine geldi. Daire, lokal mahkemenin kararını bu defa de metot tarafından bozdu.
Bozma kararında, mahallî mahkemenin münasebetinde lehe olan kanunun 765 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) kararları olduğu belirtilmesine rağmen, karar fıkrasında 5237 sayılı TCK ve Ceza Muhakemesi Kanunu kararları uyarınca karar verilmesi suretiyle münasebet ile karar ortasında karışıklığa neden olunmasının kanuna alışılmamış olduğu belirtildi.
Ceza dairesinin bozma kararına uyan mahkeme, Cihan ve Şahinkaya hakkındaki kamu davasının vefat nedeniyle “ortadan kaldırılmasına” karar verdi.
Yargıtay 16’ncı Ceza Dairesinin sanıklar hakkında verilen kararı yordam tarafından bozmasının akabinde 12 Mayıs 2019’da yine yargılama yapan Ankara 10’uncu Ağır Ceza Mahkemesi, bu defa Cihan ile Şahinkaya hakkında “kamu davasının ortadan kaldırılmasına” karar verdi.
Ayrıyeten Cihan ve Şahinkaya’nın mal varlıklarına el konulması ve sanıkların TSK’den çıkarılması ile rütbelerinin geri alınmasına yer olmadığına hükmedildi.
Ensonhaber
