Cumhuriyet tarihinin birinci askeri darbesi 27 Mayıs’ın akabinde yapılan yargılamalar sonunda 17 Eylül 1961’de merhum Başbakan Adnan Menderes idamı, unutulmayacak bir kara leke olarak tarih sayfalarına kazındı.
1950 seçimlerinde yüzde 52,7 oyla iktidara gelen ve 10 yıl müddetle başbakanlık yapan Adnan Menderes’in 17 Eylül 1961’de idam edilmesi, hiçbir vakit unutulmadı.
“BÜYÜK DEĞİŞİMLERİN ALTINDA İMZASI VAR”
Aydın’da varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak 1899’da dünyaya gelen Adnan Menderes, İzmir İttihat ve Terakki Mektebi ve akabinde da İzmir Amerikan Koleji’nden mezun oldu. Menderes, 1931’de CHP Aydın milletvekili seçildikten sonra ise Ankara Hukuk Fakültesi’ne girerek, 1935’te bitirdi.
İsmet İnönü ile “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu” görüşmeleri sırasında görüş ayrılığına düşen Menderes, parti içi muhalefetten ötürü 1945’te CHP’den ihraç edildi. Menderes, CHP’den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile 7 Aralık 1945’te Demokrat Parti’yi (DP) kurdu.
DP, 14 Mayıs 1950’deki seçimlerde büyük bir muvaffakiyete imza atarak yüzde 52,7 oyla 420 milletvekili çıkardı.
TÜRKÇE OKUNAN EZANI ARAPÇAYA ÇEVİRDİ
10 yıllık başbakanlığı devrinde Türk iç ve dış siyasetinde büyük değişimlere imza atan Adnan Menderes’in periyodunda Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve birinci Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün fotoğraflarının tekrar paralara basılmaya başlanması, Türkçe okunan ezanın Arapça okunmasının özgür bırakılması üzere hafızalara yerleşen uygulamalar gerçekleştirildi.
Menderes periyodunda Türkiye’nin dış siyaseti ile iktisadında de kıymetli gelişmeler yaşandı. 1951’de Kore’ye asker gönderen Türkiye, 1952’de NATO’ya tam üye oldu.
HÜR PİYASA İKTİSADINA GEÇİŞİ HIZLANDIRDI
Hür piyasa iktisadına geçişi hızlandıran DP iktidarı, yabancılara petrol arama ve çıkarma müsaadesi verdi. Yabancı sermayeyi teşvik yasası çıkaran DP, gelen kredileri bilhassa tarım alanında kullandı. Marshall Planı’nın da katkısıyla ülkede yeni sanayi tesisleri kurulan DP devrinde, Türkiye’nin gayri safi ulusal hasılası yılda ortalama yüzde 9 büyüdü.
Menderes başkanlığındaki DP, 2 Mayıs 1954’te yapılan seçimlerde de oyların yüzde 57,6’sını alarak büyük bir zafer kazandı.
DEMOKRASİNİN UTANÇ GÜNÜ
Tüm bu süreçler içerisinde Türkiye demokrasisi birinci darbesini 27 Mayıs 1960’ta aldı. Sabaha karşı saat 04.00’te radyoda Kurmay Albay Alparslan Türkeş, TSK olarak idareye el koyduklarını ilan etti ve askeri darbenin sebeplerini bir radyo bildirisi ile halka duyurdu.
Menderes, 27 Mayıs 1960 günü Kütahya’da Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak, Ankara’ya götürüldü ve öbür tutuklu DP üyeleri ile Yassıada’da hapsedildi.
Darbeci subaylar, Cemal Gürsel başkanlığında kurulan Ulusal Birlik Komitesi ve Kurucu Meclis ile bir arada ülke idaresine el koydu. Menderes ve öbür DP üyeleri, bulundukları Yassıada’da kurulan Yüksek Adalet Divanı tarafından yargılanmaya başladı.
14 KİŞİNİN İDAMINA KARAR VERİLDİ
27 Mayıs darbesini yapan cuntacıların özel olarak kurdukları mahkeme olan Yüksek Adalet Divanı’nda 13 davadan yargılanan Menderes, ‘Bebek Davası’ dışındaki bütün davalardan hatalı bulundu.
Mahkeme, 9 ay 27 gün süren yargılama süreci sonunda ortalarında Menderes’in de bulunduğu 14 kişinin idamına, 31 kişinin de ömür uzunluğu mahpusa mahkum edilmesine karar verdi.
İDAM CEZASI AFFEDİLMEYEN 3 KİŞİ KALDI
Geri kalan 418 sanık hakkında ise 6 ay ile 20 yıl ortasında değişen oranlarda mahpus cezaları yahut beraat kararı verildi.
Cemal Gürsel başkanlığındaki Ulusal Birlik Komitesi, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Kuvvetli dışındakilerin idam cezasını affetti. Celal Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür uzunluğu mahpusa çevrildi.
Fatin Rüştü Şiddetli ve Hasan Polatkan, 16 Eylül 1961’de sabaha karşı idam edildi.
“ALLAH MİLLETİMİZE ZEVAL VERMESİN”
Menderes ise 17 Eylül 1961’de sıhhat muayenesini yapan hekim heyetinden “sağlam“ raporu alınmasının akabinde İmralı Adası’na götürüldü.
Komutanın odasında idam kararı yüzüne okundu. Menderes’in lisanından “Allah, milletimize zeval vermesin.” cümlesi döküldü. İdam sehpasına gitmeden evvel din vazifelisi ile birkaç dakika konuştu. Akabinde beyaz gömlek giydirildi.
“DEVLETİM VE MİLLETİME EBEDİ SAADETLER DİLERİM”
Menderes’in idam sehpasına çıkarıldıktan sonraki son kelamları, “Hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum…” halinde oldu.
Menderes, 17 Eylül’de saat 13.21’de İmralı Adası’nda idam edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1990’da çıkardığı maddeyle Menderes, Polatkan ve Güçlü’ye prestijlerini iade etti.
Ensonhaber