Dört yaş altındaki çocukların yüzde 68’inin günlük olarak televizyon, cep telefonu, DVD ve görüntü oyunu üzere ekran ortamını kullanıyor. Araştırmalara nazaran çocuğun 4-5 yaşlarında dijital ekran imgeleriyle karşılaşılması lisan öğrenmede zayıflık, dikkat eksikliği ve toplumsal izolasyon meselelerine yol açıyor. Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Kısmından Prof. Dr. Mustafa Bülent Şerbetçioğlu, dijital teknoloji bağımlılığının bebeklik periyodunda yerleştiğini söyledi.
“İLK DÖRT YIL HAYLİ ÖNEMLİ”
Prof. Dr. Şerbetçioğlu, hayatın birinci 4-5 yıllık devrinde bebeklerin etrafındaki konuşma seslerini duyarak zahmetsizce anadilini öğrendiğine dikkati çekerek “Beyinde bir aktivite için birçok nöronun birlikte uyarılması gerekirse, Brain-Derived Neurotrophic Factor (BDNF) salgılanır ve bu nöronlar birlikte daha güçlü biçimde uyarılırlar. Bu faktör, öğrenilen hünerin kıymetini anlatan ve zahmetsizce öğrenilme ve uygulanmasını sağlayan bir öğretmen üzere tesir gösterir. BDNF’nin son misyonu ise, kritik dönemin bitmesi gereken vakitte zahmetsizce öğrenme dönemini sonlandırmaktır. Bu kritik periyot mühletince bebeğimiz dikkatini vermeksizin çarçabuk konuşmayı algılar ve öğrenir. Kritik devir boyunca BDNF, bebeğin dikkatini toplamasını ve devir bitene dek bu dikkati sürdürmesini sağlayacak halde frontal lob korteksteki nucleus basalis isminde bir bölgeyi aktive eder. Lakin büyük ihtimalle kritik devir öncesinde otizme hazırlayıcı genlerin sahneye çıkmasıyla işler karışmaktadır. Bu genler, erkenden ve çok ölçüde BDNF’nin salgılanmasına yol açtığında, konuşmak için değer taşıyanlar değil, bütün nöronlar üzerine tesir göstermekte ve kısa vakitte kontakları farklılaşmamış ve gelişmemiş beyin haritasının gelişmesine yol açmaktadır” tabirlerini kullandı.
Prof. Dr. Şerbetçioğlu, çocukların lisanı manaya ve kullanma marifetlerinin hayatın birinci üç yılında ustalaşmaları gereken en değerli gelişimsel faktörlerden ikisi olduğuna değinerek, şu bilgileri verdi: “Özellikle lisan hünerlerini kazanacağı bu vakit diliminde, bebek için cazip karakterdeki lakin aslında doğal gelişim için gereksiz hareketli imajlarla beynini meşgul etmek yapılabilecek en büyük kötülüktür. Hayatın birinci 4-5 yılında beyin kabuğunda alınan ihtarlara nazaran şekillenen bir köşe kapmaca oyunu oynanır. Öbür bir deyişle, bebek beyni etrafında kendisini tesiri altına alan farklı uyaranların varlığında şekillenir. Hayatın birinci dört yılı, konuşmaların anlaşılarak öğrenilmesi ve hislerin söz edilmesi maharetlerinin en randımanlı olarak edinilebildiği bir devirdir. Bu sürece ‘konuşmanın öğrenilmesinin kritik dönemi’ ismini veriyoruz. Bebeğin gelişmekte olan beyninde insanı insan yapan, konuşmak ve yürümek üzere temel hünerlere ait merkezlerin erkenden gelişmesi gerekir.”
“DİL ÖĞRENMEDE ZAYIFLIK, DİKKAT EKSİKLİĞİ GÖRÜLEBİLİR”
Lakin günümüzde pandeminin tesiriyle eğitim hedefli olarak süratli biçimde hayatımıza giren teknolojik araç kullanımının artması ve giderek bağımlılığıyla birlikte beyin gelişimlerinin olumsuz etkilendiğine işaret eden Prof. Dr. Şerbetçioğlu, şöyle devam etti: “Bilimsel araştırmalar, dijital teknolojilerin hayatımıza girdiği bilhassa 2000 yılından itibaren, bebeklerin lisan gelişimi üzerine tesirlerini incelemeye başladı. Dört yaş altındaki çocukların yüzde 68’i günlük olarak televizyon, cep telefonu, DVD ve görüntü oyunu üzere ekran ortamını kullanıyor. Araştırmalara nazaran birinci 4-5 yaşlarında dijital ekran imgeleriyle karşılaşılması durumunda lisan öğrenmede zayıflık, dikkat eksikliği ve toplumsal izolasyon meselelerine yol açtığı gözlendi. Bilindiği üzere keyifli ve başarılı çocuk, memnun aile ortamında yetişir. Yaşı ne kadar küçük olursa olsun bir bebek, etrafında sık sık gördüğü cep telefonuna ilgi gösterir. Anne deneme yanılma yoluyla rahatlıkla yemek yesin diye çizgi sinema yahut animasyon görüntüsü izleterek bebeğini hareketli imajlarla büyülemeye başlayabilir. Anne bu formda kendisini rahat bıraksın diye yahut rahatça ağzına iki üç kaşık fazla mama sokacak diye bebeğini cep telefonuyla karşılaştırırsa, bu tablo erken yaşta toplumsal istikametten dışa dönük olabilecek bir bebeği asosyal duruma sokabilir. Hiçbir anne çok küçük çocuğunda cep telefonu yahut ekran bağımlılığının gelişebileceğini öngöremez. Bu biçimde tıp pratiğinde kliniklerde sıcak toplumsal bağlantı ortamı yerine animasyonla karşılaşmaktan ötürü atipik otistik görünüme bürünmüş çocuklarla karşılaşıyoruz. Bu çocukları ekrandan uzak tutmak ve sosyalleşsin diye kreşlere göndermek ilaç yerine geçiyor.”
“GÜNÜMÜZDE DİJİTAL BAĞIMLILIK BEBEKLİKTE YERLEŞİYOR”
Prof. Dr. Şerbetçioğlu, dijital bağımlılığın çok erken yaşlarda yerleşebileceğine dikkat çekerek, şu değerlendirmede bulundu: “Ülkemizde husus bağımlılığının ergenlik devrinde başladığı göz önüne alınırsa, dijital teknolojiye bağımlılığın çok daha erken yaşlarda yerleştiğini kabul etmemiz gerekiyor. Diğer bir deyişle dijital teknoloji bağımlılığı çok erken yaşlarda, bebeklik periyodunda yerleşiyor. Konuşmayı öğrenmeye hazır olduğu bir devirde bebeğimizi dijital teknolojinin kolay maharetlerine yönlendirmemek gerekir. Aksi halde erkenden konuşmayı öğrenmeyi ve sözel irtibat muhtaçlık olmaktan çıkararak dijital teknolojiye bağımlılığı teşvik etmiş oluyoruz. Bilhassa birinci 12 aylık süreçte konuşmak ve yürümek önündeki en temel iki motor maharet sayesinde beynin nöronları ve sinaptik irtibatları gelişir. Daha sonra dört yıl içinde konuşmayı öğrenmesi için sözel bağlantıya, yürümeye ve her türlü fizikî aktiviteye yönlendirmemiz gerekir. Bu kadar erken periyotta gelişen dijital teknoloji bağımlılığı, beden kitle indeksinde artmayla birlikte obeziteye ve sözel bağlantıda zahmetlere yol açması riskini de beraberinde getirmektedir.”
“ATİPİK OTİZM GÖRÜLEBİLİR”
Prof. Dr. Şerbetçioğlu, yakın vakte dek bebeklerin doğal ortamlarda yetişmeleri sayesinde yüz yüze oyunlar oynayarak büyüdüklerine dikkat çekerek, şu tabirleri kullandı: “Artık çok erken devirde teknolojiyle tanıştırılan bebeklerde, bu temel marifetlerin yerine ekranda süratle kayan imgeleri pasif olarak izlemek yahut parmakla imajları değiştirme mahareti ön plana çıkmaktadır. Günümüzde bu stil ekran bağımlılığının sıhhatsiz bir alışkanlık olduğu kanıtlandı. Tıpkı vakitte erken yaşta çok medya kullanımının ebeveynler ile çocuklar ortasındaki sözel irtibatın ölçüsünü ve kalitesini azaltmasıyla da duygusal gelişimlerini olumsuz tarafta etkilediği gözlenmektedir. Elektronik aygıtların aile içinde sık kullanılması, küçük çocukların fakat yüz yüze bağlantı kurarak kazanılan konuşma, toplumsal maharetler, empati üzere hünerleri engelleyebiliyor. KBB ve odyoloji kliniklerindeki hastalarımızda “atipik otizm” olarak da tanımlanabilen bağlantı kopukluğu yaşayan çocukların kimilerinde olumsuz etraf şartlarının tesirlerini gözlüyoruz. Sonuç olarak çocuğumuzu 3-4 yaşlarından evvel, dijital teknolojiyle buluşturduğumuzda çocuğumuzun görsel medyaya bağımlı hale gelmesi kelam konusu olabilir. Böylelikle daha nasıl konuşacağı bile aşikâr olmayan bir bebeğe dijital teknolojiyi kullanma hünerini kazandırmak, bağımlılığın yanı sıra bazen zihinsel gelişimini de olumsuz etkileyebilir. Amerikan Pediatri Akademisi, ebeveynlere 3 yaş ve altındaki çocuklarını toplumsal medyaya ve ekranlara maruz bırakmamalarını öneriyor.”
Ensonhaber
