Adana’daki lise eğitiminin akabinde Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) İngilizce Öğretmenliği kısmına devam eden Rabia Ergin, tıpkı üniversitede Bilişsel Bilim alanında yüksek lisans, daha sonra Tufts Üniversitesinde deneysel psikoloji doktorası yaptı. Hollanda’da Max Planck Enstitüsündeki çalışmaların akabinde TÜBİTAK’ın başlattığı Memleketler arası Başkan Araştırmacılar programı kapsamında Türkiye’ye dönen Rabia Ergin, sene başından bu yana çalışmalarına Boğaziçi Üniversitesinde devam ediyor.
Doğal insan lisanlarının ortaya çıkışı ve evrimleşmesi konusunda araştırmalar yapan Ergin, literatüre kazandırdığı Orta Toroslar İşaret Lisanı ve çalışmaları hakkında açıklamalarda bulundu.
Ergin, Orta Toroslar İşaret Dili’nin zaten ortaya çıkan bir işaret lisanı olduğuna dikkati çekerek, Mersin’in Gülnar ilçesi civarında kullanıldığını söyledi.
Toros Dağları üzerindeki üç köyde kullanılan bir lisan olduğu için, lisanın ismini dağlardan esinlenerek Orta Toroslar İşaret Lisanı diye isimlendirdiğini anlatan Ergin, literatürde “Central Taurus Sign Language (CTSL)” olarak bilindiğini kaydetti.
Ergin, daha yeni dokümantasyonunu yapmaya başlayacağı bir de Yumurtalık-Ceyhan civarında bu halde bir lisanın mevcut olduğunu bildirdi.
“DİL, FOSİL BIRAKAN BİR ŞEY DEĞİL”
İşaret lisanları üzerine çalışmaya başlamasına ait Ergin, şunları söyledi:
“Ben bu lisanları 2013 yılında Tufts Üniversitesinde doktora yapmaya başladığım vakit çalışmaya başladım. Bu lisanların bilimsel manada en dikkati çeken özelliği, resen ortaya çıkmış olmalarıdır. Çeşitli sebeplerle (coğrafi, kültürel, ekonomik vs.), bölgedeki sağır bireylerin öteki bir işaret lisanına (Türk İşaret Lisanı gibi) ve duymadıkları için konuşulan bir lisana gereğince maruz kalmadan kendi kendilerine bir lisan oluşturmaları, doğal bir insan lisanının sıfır noktasına erişim sağlamamız açısından kıymetlidir. Türkçe, İngilizce üzere konuşulan lisanların binlerce yıl içerisinde bugünkü gramer olgunluğuna nasıl erişmiş olduğunu bilemiyoruz. Elimizde somut deliller yok zira lisan fosil bırakan bir şey değil. Resen ortaya çıkan işaret lisanlarında ise bu lisanları oluşturmaya başlayan birinci bireyler hayattaysa, ki Orta Toroslar İşaret Dili’ni oluşturmaya başlayan birinci sağır bireyler bugün hayattalar, doğal bir insan lisanının sıfır noktasına erişim sağlayabiliyoruz.”
“ÇOK DEĞERLI BILGI TABANLARI”
Araştırmacı Rabia Ergin, “İşaret lisanları, toplumda yaygın bir halde birtakım rastgele jest ve mimiklerden oluşan beden lisanı sanılabilir. Hatta kozmik bir işaret lisanı olduğu sanılmaktadır. Bu bir yanılgıdır.” diyerek, şu sözleri kullandı:
“Her ülkenin kendi işaret lisanı diğerdir. Bilimsel pek çok araştırma işaret lisanlarının, motamot konuşulan lisanlar üzere gramer özelliklerinin olduğunu ve rastgele jest ve mimiklerinin çok ötesinde sistematik lisanlar olduğunu göstermiştir. İşaret lisanları üzerinden, doğal insan lisanlarının ortaya çıkışını ve evrimini çalışmanın gerçek bir metot olmadığı sanılabilir. Bu noktada, hem konuşulan lisanları hem de işaret lisanlarını tıpkı insan beyninin ürettiğinin ve kullandığının altını çizmek değerlidir. Birinci konuşulan lisanın ortaya çıkışı ve nasıl evrildiği ve günümüze nasıl ulaştığı hakkında yalnızca spekülasyonlarda bulunabiliriz. Tabiatıyla oluşan işaret lisanlarının ise ortaya çıkışını ve yeni jenerasyonlardaki evrimleşme süreçlerini belgelemek mümkündür. Bu nedenle, bu üzere işaret lisanları çok değerli data tabanlarıdır.
Bu lisanlar yalnızca yeni oluşumlar değil, birebir vakitte küçük kümeler tarafından kullandıkları için jenerasyonu tükenmek üzere olan dillerdir. Dokümantasyonlarının süratle ve titizlikle yürütülmesi çok değerlidir. Ben ve takımım, şu an iki farklı bölgedeki (Gülnar ve Yumurtalık-Ceyhan civarlarında), iki farklı işaret lisanının dokümantasyonu üzerine çalışmaktayız.”
“KÖYDE SAĞIR BİREYLERİN KONUŞTUĞU BİR DİL”
Ergin, Literatüre kazandırdığı “Orta Toroslar İşaret Dili” ile olan alakasını ve literatüre alınma sürecini ise şöyle anlattı:
“Bu lisanları çalışmam Kasım 2012’de, Tufts Universitesinde bir Dilbilim semineri sırasında Gülnar’daki lisanın varlığından bahsetmemle gündeme geldi. O vakitler bu üzere lisanların bilim insanları tarafından bu kadar önemsendiğinin farkında değildim. Seminer sırasında, izole bir sağır çocuğun kendi kendine oluşturduğu bir işaret sistemi üzerine okuduğumuz bir makale üzerine tartışıyorduk. Ben de Gülnar’da annemin doğduğu köyde sağır bireylerin olduğu ve Türk İşaret Dili’nden bağımsız kendi ortalarında oluşturdukları bir lisan bulunduğundan bahsettim. Herkesin çok dikkatini çekti. Doktora danışmanım Prof. Ray Jackendoff’un teşvik ve dayanağıyla bu lisanları çalışmaya başladım. Ağustos 2013’te yürüttüğümüz birinci saha çalışmasında, şu an Kaliforniya Üniversitesi, San Diego, Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı olan Prof. Carol Padden Hocamızın iştirakiyle birinci dataları topladık. 2014’ten beri bütün saha çalışmalarına ben liderlik ediyorum.
Üzerine dilbilimsel araştırma yürüttüğü bu üzere bir toplum ile organik bir bağı olan, bildiğim kadarıyla benden diğer bir saha araştırmacısı bulunmamakta. Bugün CTSL üzerine yayınlanmış çalışmalarımda, dünyaca bilinen akademisyenlerden Prof. Ray Jackendoff (Tufts/MIT), Prof. Lila Gleitman (UPenn), Prof. Carol Padden (UCSD), Prof. Ann Senghas (Barnard), Prof. İrit Meir (Haifa U), Prof. Wendy Sandler (Haifa U), Prof. Diane Brentari (UChicago) hocalarımız ortak müellif olarak yer almaktadır.”
DÜNYADA TABIATIYLA OLUŞMUŞ İŞARET EDİLLERİ
Dünyada “Orta Toroslar İşaret Dili” üzere zaten oluşan lisanlardan de bahseden Ergin, en bilinenlerden birisinin Al-Sayyid Bedevi İşaret Lisanı (ABSL) olduğunu, bu lisanın de İsrail’de Necef Çölü üzerinde Al-Sayyid köyü ve civarında kullanıldığını belirtti.
2016 yılında, Haifa Üniversitesinden Prof. İrit Meir ve Prof. Wendy Sandler liderliğinde yürütülen saha çalışmasına kendisinin de izleyici olarak katıldığını tabir eden Rabia Ergin, “ABSL dışında tekrar çok meşhur Nikaragua İşaret Lisanı (NSL) resen oluşmuş bir işaret lisanıdır ancak bir köy işaret lisanı değildir. 70’li yıllarda Nikaragua’nın resmi bir işaret lisanı olmayışını takiben, ülkenin çeşitli yerlerindeki rastgele gelişmiş bir lisana erişimi olmayan sağır çocuklar Managua’da sağırlar için açılan yeni bir okulda birinci defa bir ortaya gelmiş ve bizatihi oluşan bir işaret lisanının çıkmasına ön ayak olmuşlardır. NSL bugün hala evrimleşmeye devam etse de artık binden fazla kullanıcısı olan gelişmiş bir lisan olma yolundadır.” dedi.
Ergin, hem ABSL hem de NSL çalışan araştırmacılarla iş birliği içerisinde çeşitli memleketler arası projeler yürüttüğünü belirterek, ABSL ve NSL dışında, Bali’de Kata Kolok İşaret Lisanı, Meksika’da Chatino İşaret Lisanı ve Gana’da Adamorobe İşaret Lisanının bizatihi ortaya çıkan işaret lisanları ortasında literatürde yer aldığını söyledi.
Çalışma alanıyla ilgili bundan sonra nasıl bir süreç izleyeceğini de anlatan Ergin, bundan sonra CTSL üzere lisanlardan topladıkları doğal lisan verisinin bilgisayar modellemeleri yardımıyla ileride nasıl evrimleşeceği üzerine kestirimler yürütmeyi planladıklarını ve bu modellemeler için Edinburg Üniversitesinden lisan evrimi konusunda dünyaca bilinen Prof. Simon Kirby ile ortak çalışmalar yapacaklarını kaydetti.
Ensonhaber
