En büyük aşı/tıp zıddı Vatikan’dı
Vakanüvis
Korona salgınıyla birlikte tüm dünyanın ana gündem hususlarından biri haline gelen aşı, kolay kolay kestirim edileceği üzere çabucak zıtlarını da üretti. Bu itirazlar genel olarak; “soğukkanlı, görece rasyonel itirazlar”, “sosyal medyada ‘tık’ alma gayretiyle öne sürülen birçok temelsiz, radikal görüşler” ve “düpedüz meczup saçması hezeyanlar” üzere üç ana kulvarda toplanıyor. Tarihte son şıkka girebilecek, genel olarak tıp, spesifik olarak da aşıya akla ziyan itirazların vakit dilimi Ortaçağ iken, odağı ise Vatikan/Papalık olarak öne çıkıyor.
ORTA ÇAĞ ÂLİMİ İBNİ HATİP’TEN “MASKE-MESAFE-TEMİZLİK” İKÂZI
Ana akım bilim dünyası, aşı ile ilgili çalışmalarla ilgili uzun geçmişte İslam dünyasının, nispeten yakın vakitlerde ise Osmanlı’nın katkılarını görmezden geliyor. Meğer İslam alimleri gerek genel olarak tıp, gerekse mikrobiyoloji alanında değerli çalışmalara imza atmışlardı. Örneğin, Avrupa’daki son bağımsız Ortaçağ devleti Gırnata’da, Lisanüddin İbni Hatip, 1300’lerin ortasında veba hastalığının bulaşıcı olduğunu ispat etmiş, daha o çağda “maske, uzaklık, temizlik” kuralını dillendirmişti. İbni Hatip, “Temiz ol. Hastanın giydiği elbiseyi giyme, kullandığı kap kaçağı kullanma, taktığı küpeleri takma, konutundan uzakta dur. Hastanın olduğu yerin havasını soluma” diyordu. Fatih Sultan Mehmet’in hocası Akşemseddin ise “Maddet-ül Hayat” isimli kitabında, “Hastalıkların insanlarda teker teker ortaya çıktığını sanmak yanılgıdır. Hastalık, beşerden beşere gözle görülmeyecek kadar küçük canlı tohumlar vasıtasıyla geçer.”diye yazmıştı.
LADY MONTAGU, “AŞI İNGİLTERE’YE DE LAZIM ANCAK KARŞI ÇIKARLAR” DEMİŞTİ
İngiltere’nin İstanbul Sefiri Edward Wortley Montagu’nun eşi Lady Montagu, Sarah isimli bir arkadaşına gönderdiği 1721 tarihli mektupta – Mektupları “Türkiye Mektupları” ismiyle kitaplaştırılmıştı da – “Burada, çiçek hastalığına karşı ‘aşı’ denilen bir şey var. Bizde çok zalimane bir hastalık olan çiçek hastalığını Türkler bu metodla önlüyorlar” diyordu. Bu mektup, dünyada aşı konusunda yazılı birinci evrak olarak tarihe geçmişti. Lady Montagu, aşının ülkesine getirilmesi gerektiğini de yazmış fakat karşı çıkabileceklere dair kaygılarını lisana getirmişti.
Hakikaten de korktuğu üzere oldu. Uşak Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Hüseyin Haydar Kutlu ile Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Mustafa Altındiş’in Flora Mecmuası 2018 için ortaklaşa kaleme aldıkları “Aşı Karşıtlığı” başlıklı makalede anlattıklarına nazaran, Edward Jenner’in tıp topluluğuna aşı kavramını tanıtmasını takiben 1800’lerin birinci çeyreğinde İngiltere’de aşılama başlamış lakin 1853 yılında Londra’da “Anti-Aşı Derneği” kurulmuştu. Bu çevreler, daha sonra olayı “kişisel özgürlük” noktasına taşımış, bir müddet sonra da “Zorunlu Aşı Aykırıları Derneği” ismiyle yeni bir dernek kurmuşlardı. Bu derneğin 1870’lerden itibaren çıkardığı kitap, broşür ve mecmualar ülkedeki aşılama oranlarında önemli düşüşlere neden olmuştu. Aşı tersleri ortasında “Aşı dine muhalif, zira hayvanlardan elde ediliyor.” diyen rahipler de görülüyordu. Halk, sığırlardan bulaşan “inek çiçeği” için hayvanlardan alınan antikorlarla geliştirilen aşılara, “sığır beşerler ortaya çıkacak” diye direniyorlardı.
ORTAÇAĞ BAŞI: HASTA=GÜNAHKÂR
Güya “Aydınlanma Çağı”nda bile böylesi bilgisiz ve bağnazca münasebetlerle aşıya karşı çıkan Batı dünyasının bu tavrında, elbette ortaçağ skolastiğinin, bir öbür deyişle Papalığın bilimsel gelişmelere, bu çerçevede de tıp ilmine yönelik tutuculuğunun izleri vardı. Mersin Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi’nden Doktora Öğrencisi Tolgahan Karaimamoğlu’nun Tarih ve Gelecek Dergisi’nde yayınlanan “Ortaçağ Avrupası’nda Tıp Kültürü ve Gelişmeleri” isimli makalesinde bu bağnazlık anlatılıyor.
Bin yıl üzere uzun bir vakit dilimini kapsayan ortaçağda, geçmiş tıp bilgilerinin deneyimleri “tek deva benim” diyen kilise tarafından reddedilmişti. Kilise ve din temelli oluşumlar, geçmiş tıp bilgilerini ret ve inkâr yoluna sapmış, bunun sonucunda de eski batıl inançlar süratle bilimsel gerçeklerin yerini almaya başlamıştı. Kilise etrafları, tıbbın yeni bilgilerine daima olarak – üstelik tahrif edilmiş – İncil’den referans bulma arayışındaydılar. Örneğin, ünlü din adamı ve hekim Milanolu Aziz Ambrose, insan sindirim sistemi ve “yaradılışın altı günü” hakkındaki bilgilerin, İncil’den vaazlarla dinle çelişmediğini belirttiktten sonra anlatılmasını uygun buluyordu. Kilise, hastalıklarla günahlar ortasında tartışmasız bir bağ kuruyor, “hasta=günahkâr” formülünü, “çare”nin yalnızca dinden geleceği görüşünü çok katı bir biçimde savunuyordu. Papalığın Avrupa krallıklarıyla iç içe geçmiş yapısı nedeniyle de bu görüş, görüş olmakla kalmıyor, kamu otoritesi gücüyle topluma dayatılıyordu.
AZİZ AUGUSTİNUS: TEDAVİ ACI BİR ŞEYDİR
Ünlü Hıristiyan din adamı Aziz Augustinus, “insanlığın tüm soyunun lanetlendiği” inancını taşıyordu. Ona nazaran, bu “lanetlenmiş varlık”, doğal olarak hastalıklarla karşılaşacaktı. Aziz Augustinus, lanetten, hastalıklardan kurtulmak için “tek çare”nin ise kilisenin dediklerini yerine getirmek olduğunu savunuyordu. Zira, “Tedavi acı verici bir şey”di. Natürel, Augustinus bu niyetleri tek başına Hıristiyanlık’tan mülhem söylemiyordu. Onun fikri de putperest Antik Yunan ve Roma’dan Hıristiyanlığa sızan batıl, ezoterik tortulardan etkilenmişti. Batının, asırlardır “tıbbın babası” olarak lanse ettiği Hipokrat, “kutsal hastalık” tezini işliyor; ruhsal nöbetleri, salgınları tek bir münasebete, “tanrıların öfkesi”ne bağlıyordu.
PAPA GREGORY: REÇETENİZ VAAZDIR
Ortaçağ, vebalar çağıydı. Papalardan biri olan Gregory, takımıyla birlikte topluma daima olarak “veba toplumsal günahların bir sonucu” anlayışını pompalıyordu. Papalığın dedikleri; kral, başka yöneticiler, hele de köylülerce tartışmasız kabul ediliyor, bu durum da rasyonel tedavi metotlarının gelişmesinin önündeki en büyük mahzur haline geliyordu. Papa, kardinaller, papazlar, salgının ilah tarafından gönderildiğini, sabırla geçip gitmesini beklemenin gerektiğini, bu süreçte de daima tövbeler edilip, kilisede vaaz dinlenilmesini, bu mümkün değilse yanlarına gelen papazların vaazlarına kulak verilmesini istiyorlardı. Tıp ve bilimle alakası olmayan, mevti bekleme manasına gelen bu tavır yüzünden “Kara Ölüm” salgını müddetince Avupa’da yaklaşık 25 milyon insanın kiliseden medet umarken hayatını kaybettiği kestirim ediliyor.
MANASTIRLAR HALKA “TILSIM” VERİYOR, KARŞILIĞINDA PARASINI ALIYORDU
Kaotik ortamda, fırsatçılar da türemiş, manastırlarda kendilerini “şifacı” diye tanıtan rahip ve rahibeler, “tedavi yöntemleri”yle büyük gelirler edinmeye de başlamışlardı. Onların “tedavi” dedikleri, “her sıkıntıya deva” şeyler ise pagan inançlardan kalma yararsız, birçok vakit ziyanlı, her durumda da ezoterik ögelerden oluşuyordu. Bu süreçte Avrupa toplumu, “okunmuş”, tuhaf kimyasal süreçlerden geçirilmiş küçük haçlar, kutsal fotoğraflar ve gibisi nesneleri “tılsımlı” kabul ediyor, bunlarla hem kötülüklerden hem de hastalıklardan korunacağını düşünüyordu. Bütün bu atmosferde, bilimsel çalışmalar o kadar kötülenen bir şeydi ki, kimi seküler çevreler bu cinsten araştırmalarını saklı gizli yürütmek zorunda kalmışlardı.
Ensonhaber
